تبیین نگاه اسلام به سازمان در پرتو استعاره‌ امانت-دکتر حسین سوزنچی-دکتر مرتضی جوانعلی آذر

چکیده

بحث در مورد احکام و عوارض هر پدیده فرع بر شناخت آن پدیده بوده و شناخت هر پدیده‌ نیز مستلزم انتخاب روشی متناسب برای شناخت آن است. سازمان نیز به عنوان یک پدیده‌ی پیچیده و البته قابل شناخت از این اصل مستثنی نبوده و در نتیجه شناخت آن نیز نیازمند انتخاب روشی متناسب با آن است. با توجه به نکته‌ی فوق می‌توان گفت که استفاده از شیوه‌ی شناخت استعاره‌ای و یا به عبارت بهتر استفاده از استعاره‌ها در فضای مطالعات سازمان نیز پاسخی است به این نیاز روش‌شناختی در حوزه‌ی مطالعات سازمان؛ چرا که استعاره‌ اساساً بر پایة مشابهت میان دو پدیده ایجاد می‌شود و با رویکردی انتزاع زدایانه و مبتنی بر فروکاهیدن و ساده‌سازی مفهومی، فهم پدیده‌ی پیچیده را آسان و قابل دسترس می‌کند. با توجه به همین رویکرد در شناخت سازمان استعاره‌های گوناگونی برای تبیین سازمان ارائه شده‌اند و هر یک نیز نشان‌گر نوع نگاه فلسفی، فرهنگی، جامعه شناختی و ... ارائه کنندگان این استعاره‌ها به سازمان بوده‌اند. در این مقاله نیز تلاش شده است تا با بررسی منابع دینی به این سوال پاسخ داده شود که آیا می‌توان از تعالیم دین اسلام نیز استعاره‌ای خاص برای اداره‌ی سازمان برداشت و ارائه کرد؟ پاسخ ما به این پرسش استعاره‌ی امانت است؛ به همین خاطر در این مقاله تلاش شده است تا این بحث با ارائه‌ی دلایل کافی تبیین شده و شرایط امانت‌داری و ویژگی‌های امین در پرتو آیات قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) روشن گردد. شرایط و ویژگی‌هایی که می‌توان تمامی آن‌ها را در ذیل سه مفهوم کلیدی علم، رحمت و عدالت قرار داد.

   دریافت (دانلود): تبیین نگاه اسلام به سازمان در پرتو استعاره امانت

تبیین ارتباط میان گزاره‌های اسلام ‌و گزاره‌های مدیریت-کمیل رودی

چکیده

تقریرهای متفاوتی از مدیریت اسلامی، به عنوان جلوه ای از تولید علم دینی شده است. مدیریت اسلامی ترکیبی از مدیریت (به عنوان علم) و اسلام (به عنوان دین) را شکل می دهد که هر کدام، پشتوانه ای به وسعت یک کتابخانه از موضوعات و نظریه ها دارند. در این مقاله تلاش شده است از دیدگاهی نو، پنجره ای جدید به موضوع رابطه اسلام و مدیریت پرداخته شود. در این دیدگاه، گزاره های دین و علم، از لحاظ کشفی و اعتباری بودن مورد بررسی قرار می گیرد و سپس چگونگی ارتباط آنها تبیین می شود. نتیجه اینکه در حوزه گزاره های کشفی، دستاوردهای یقینی بشری و دستاوردهای دینی تعارضی ندارد. عقل خود یکی از منابع دین است و آنچه عقل بدان می رسد، دینی است. از سوی دیگر، از آنجا که وحی، دانشی یقینی است بر دستاوردهای عقلی بشری – که خطا در آن راه دارد- سلطه دارد. در حوزه گزاره های اعتباری، اخلاق و فقه (گزاره‌های اعتباری دین) به عنوان قانون ِرفتار و اقدام فردی و اجتماعی بر گزاره‌های اعتباری دانش مدیریت و یک مدیر حاکم است. چارچوب گزاره های اعتباری اسلام منطقه موجه‌ی را شکل می دهد که مدیر می تواند در آن منطقه مسیرهای متفاوتی را برگزیند. بهینگی گزاره اعتبار شده، بر‌آمده از سایر متغیّرهایی است که مدیر در پردازش خود برای تدوین گزاره اعتباری در نظر می گیرد. نتیجه این دیدگاه آن است که مدیریت اسلامی، مدیریتی مبتنی بر حقیقت (گزاره های کشفی اسلام) و در چارچوب شریعت (گزاره های اعتباری اسلام) است.

  دریافت (دانلود): تبیین ارتباط میان گزاره‌های اسلام ‌و گزاره‌های مدیریت

بررسی دلالتهای مدیریتی سیره امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) در عرصه سازماندهی: شرطه الخمیس- دکتر میثم لطیفی

چکیده
شرطه الخمیس عنوان سازماندهی و ساختار خاصی است که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در سازماندهی سپاه خود مورد استفاده قرار می‌دادند. این ساختار ابداعی و نوآورانه، دارای ویژگی‌ها و خصیصه‌هایی است که آن را از سایر شیوه‌های سازماندهی متمایز می‌کند. مقاله پیش­رو با رویکرد کیفی و راهبرد تاریخی-تطبیقی به گردآوری و تحلیل داده ­ها پرداخته و برای اعتبار بخشی به یافته ­ها با افراد صاحب­ نظر در تاریخ اسلام مصاحبه­ های تکمیلی و تأییدی انجام شده است. با بررسی تفصیلی جایگاه نوآوری در مدیریت و به‌خصوص در سازماندهی، ویژگی­ های اصلی یک سازماندهی از نوع شرطه الخمیس شامل: 1- وجود قرارداد خاص 2- نوآورانه بودن 3-انعطاف‌پذیری 4- یادگیرندگی 5- بصیرت‌بخشی به‌عنوان روش اصلی هماهنگی، احصا شدند. در ادامه ویژگی‌های این سازماندهی با پیکربندی­ های مشابه شرطه الخمیس مقایسه شده و به تبیین مزایای این پیکربندی پرداخته ‌شده است. نتیجه اینکه سازماندهی شرطه‌ الخمیس در شرایط کنونی برای اداره­ سازمان‌های با شرایط پیچیده و پویا، رقابتی، با ریسک و حساسیت بالا قابل توصیه است.

 

دریافت (دانلود): بررسی دلالتهای مدیریتی سیره امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) در عرصه سازماندهی: مطالعه موردی شرطه الخمیس

استخراج فرآیند رشد جامعه اسلامی با تأکید بر سوره حجرات- محمد عبدالحسین زاده

چکیده

فرآیند رشد جامعه اسلامی از طریق امتحانات و ابتلائات رخ می‌دهد. در این ابتلائات مسلمانان باید جایگاه خود را دانسته، وظیفه‌ی خود را در هر وضعیت به‌درستی تشخیص دهند و درست عمل کنند تا حکومت اسلامی حفظ شود و آن‌ها نیز رشد پیدا کنند. سوره‌ی حجرات نیز در بیان یک حادثه‌ای است که در زمان رسول اکرم اتفاق افتاده است و مؤمنان اگر اوامر الهی را به‌درستی انجام دهند حکومت اسلامی قوی‌تر می‌شود و مسلمانان نیز رشد می‌یابند. در این پژوهش با بهره‌گیری از راهبرد تدبر سوره محور و بر اساس روش موضوعی، فرآیند رشد در جامعه اسلامی در امتحانات و ابتلائات توصیف می‌شود. در نتیجه گیری مشخص می‌شود که در این سوره بحث بر سر سه نوع تعاملی است که انحراف در این سه تعامل سبب شده بود که انحراف و بحران در جامعه به وجود بیاید در نتیجه سوره‌ی مبارکه به‌مثابه یک راه‌کار عملی وارد می‌شود و با تصحیح این سه تعامل، ریشه‌ی بحران‌ها را قطع می‌کند.

واژگان کلیدی: حاکم اسلامی، امتحانات الهی، سعادت،  وحدت، نظام تعاملات، حکومت اسلامی، تدبر سوره محور

دریافت (دانلود): استخراج فرآیند رشد جامعه اسلامی با تأکید بر سوره حجرات

صدا و سیما در چنبره بوروکراسی-مهدی عبدالحمید

در هفته‌های اخیر، مطالب بسیاری در خصوص چرایی تغییر و تحولات در سازمان صدا و سیما نوشته شده و هر کس از زاویه‌ی دید خود به این موضوع نگریسته و آن‌را تجزیه و تحلیل کرده است. اغلب مطالبی که در این خصوص نگاشته شد، رویکردی سیاسی داشته و جای مطلبی با رویکرد مدیریتی و سازمانی خالی است. نوشتار حاضر درصدد است از دیدگاه مدیریتی به این موضوع نگریسته و آن را تبیین نماید.

تأملی بر مفهوم عقلانیت در سازمان- دکتر رضا واعظی

در نظریه های سازمان و مدیریت، همواره عقلانیت و منطق عقلی مورد بررسی، مداقه نظر و تاکید قرار گرفته است. با نگاهی به نظریه های سازمان در می یابیم که این نظریه ها بر بنیانی نهاده شده اند که عملی و مفید فایده بودن از ارکان اصلی و اساسی آنها به شمار می رود. واژه عقلایی و مفهوم عقلانیت همواره در مرکز توجه بحث های سازمان و مدیریت قرار دارد و عقلانیت را می توان مبنا و اساس سازمان ها قلمداد نمود. امروزه با توجه به تغییرات و تحولات شدیدی که وجود دارد. سازمان ها جهت حفظ بقا و ادامه حیات خود می بایست رفتار عقلایی را مورد توجه قرار می دهند. بنابراین، در این مقاله تلاش شده است یا ارائه مفاهیمی از عقلانیت و انواع آن از جمله عقلانیت ابزاری و جوهری، به نقش و جایگاه عقلانیت در نظریه های سازمانی پرداخته شود و سپس با توجه به مبانی نظری مورد مطالعه، مدل مفهومی ارائه خواهد شد.

دریافت (دانلود): تأملی بر مفهوم عقلانیت در سازمان

لزوم بهره گیری از نگاه کل نگر در الگوی عقلانیت اسلامی- مهدی عبدالحمید

امام زین العابدین ^{علیه السلام}: پیروی از حاکمان و کارگزاران دادگر، کمال عزت است (الکافی، ج1، ص 20).

امام باقر ^{علیه السلام}: خدا می فرماید: از مردمی که در قلمرو حکومت اسلامی و حاکمیت کارگزار عادل زندگی و از آن پیروی می کنند، به طور قطع در می گذرم و گناهانشان را می بخشم، اگرچه آن ملت در کارهای خود ظالم و بدکار باشند، زیرا زندگی در نظام عدل و انصاف مایه اصلاح امت و رجوع آن ها از ستم به دادگری و از سیئه به حسنه است (مفاتیح الحیاه، 1393، 446).

مقام معظم رهبری ^{_{مد ظله العالی}} : از امام صادق ^{علیه‌السّلام} نقل شده است - علیالظاهر از امام صادق ^{علیه‌السّلام} است که ایشان حدیث قدسی را روایت میکنند - که فرمودند: «لأعذّبنّ کلّ رعیّة فی الاسلام اطاعت اماما جائرا لیس من اللّه عزّ و جلّ و ان کانت الرّعیّة فی اعمالها برّة تقیّة»  مضمون حدیث این است: اگر سررشته‌ی نظام یک جامعه به دست انسانهای فاسد و ناباب و ستمگر و منحرف باشد، حرکات مؤمنانه‌ی افرادی که در این جامعه هستند، به جائی نمیرسد؛ و اگر در آنچنان جامعه‌ای کسانی تسلیم باشند و از آن ستمگران اطاعت کنند، خدا آنها را هم عذاب میکند. البته در همین حدیث، عکسش هم هست: «و لأعفونّ عن کلّ رعیّة فی الاسلام اطاعت اماما هادیا من اللّه عزّ و جلّ و ان کانت الرّعیّة فی اعمالها ظالمة مسیئة»؛ که حالا اینها شرح دارد، نمیشود با همین ظاهر اکتفاء کرد.

خلاصه‌ی مطلب و جان مطلب این است که اگر چنانچه در یک نظامی، در یک مجموعه‌ای، در یک کشوری، در یک جامعه‌ای، حاکمیت و نظام، نظام الهی است، نظام عادلانه است، آن کسانی که اطاعت از این نظام میکنند، مورد عفو الهی هستند؛ ولو خطاهائی هم داشته باشند. شما میتوانید این را در مقیاس یک کشور، در مقیاس یک امت، در مقیاس یک جامعه محاسبه کنید؛ در مقیاس یک سازمان، مثل سازمان ارتش هم میتوانید این را ملاحظه و محاسبه کنید (بیانات در جمع فرماندهان نیروی زمینی ارتش، 1391/2/3)

در بیانات فوق الذکر به وضوح نگاه کل نگر به یک سیستم اجتماعی دیده می شود. الگوی عقلانیت اسلامی در نگاه به عالم و هستی و نظامات اجتماعی نگاهی کل نگر است و اسلام به طور قطع و یقین دینی اجتماعی است. بنابراین شاخص های ارزیابی نظام اسلامی نیز از سوی خرده سیستم هایی چون انسان های درون آن می بایست شاخص هایی کل نگر باشد. نمی شود انسانی که در فلان کشور استکباری که مصداق اتمّ آن امریکا است، زیست نباتی و حیوانی و حتی به ظاهر انسانی و مؤمنانه داشته باشد و با نگاهی فردگرایانه، خرد، و دون بدان زندگی راضی باشد (رضوا بالحیاه الدنیا و اطمانو بها ) و با همان نگاه عاقل (مردم برخوردار از عقل ابزاری) اندر سفیه، مؤمنان برخوردار از عقل جوهری را محکوم کند؛ که البته به ما خبر داده اند که اغلب اهل بهشت را ابلهان (عاقلان برخوردار از عقلانیت جوهری که در این دنیا محکوم به بلاهتند) تشکیل می دهند (اکثر اهل الجنه البُله).

توجه باید داشت که در الگوی عقلانیت اسلامی، آن حرکتی که ابتر است و آن حرکتی که بدون سرانجام است، حرکتی است که در یک ابر سیستم با جهت گیری غیر اسلامی صورت می گیرد، حال هرچقدر می خواهد آن حرکت به صورت فردی مؤمنانه باشد ولی برعکس اگر سیستمی با جهت گیری اسلامی و انقلابی، متشکل از معدود خرده سیستم هایی باشد که حرکت های درست و غیر مؤمنانه انجام می دهند به دلیل انکه در زمین آن سیستم اسلامی قرار دارند، آن حرکت به برکت نظام اسلامی ابتر نمی ماند.

به واقع باید خدا را به واسطه تنفس در نظام اسلامی شاکر بود که به موجب آن، عمر و زندگیمان در مختصات عقلانیت اسلامی برکت می یابد.

سؤالاتی برای تامل بیشتر و مشارکت در بحث:

چرایی جدا آمدن ایمان و عمل صالح در آیات قرآن کریم؛ نظیر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات....؟

آیا می توان بدون ایمان، عمل صالح انجام داد؟

پاسخ بدین سوال برای کسانی که در عرصه حکمرانی و مدیریت دستی بر آتش دارند از آن جهت اهمیت پیدا می کند که آیا مدیر می تواند در یک سیستم اسلامی از افراد غیر مؤمن استفاده کند، در حالی که آن افراد اعمال صالح انجام می دهند (حسن فعلی دارند ولی حسن فاعلی ندارند)؟

مختصات یک سیستم اسلامی غیر ابتر (بخوانید اثربخش یا مثمر- سیستمی که به اهدافش دست پیدا می کند) چیست؟

با توجه به این تاملات، حاصل بازاندیشی در معانی مفاهیم اسلام آمریکایی و اسلام ناب محمدی چگونه خواهد شد؟

شاخص های ارزیابی خرد و کلان یک نظام و سیستم اجتماعی با التزام به الگوی عقلانیت اسلامی چگونه خواهد بود؟

...

..

.

مفهوم پردازی استاندارد، گذاری وحیانی و عقلانی از قهر و قسر به تسخیر ...- مهدی عبدالحمید

این مقاله در کتاب «تاملاتی در باب استاندارد از منظر اسلام» در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شده است.

چکیده

توجه به مفهوم استاندارد از ملزومات غیر قابل انکار ابزارسازی و تصرف در عالم امکانی است. توضیح آن‌که عمل به مقتضای قهر و قسر یعنی تصرف غیر استاندارد اصل تصرفات آینده را خواه برای نسل متصرف و خواه سایر نسل‌ها زیر سؤال خواهد برد.

در این مقاله، با امعان نظر به تاریخچه استاندارد در جهان، تعاریف استاندارد، مدل‌های استاندارد و تاثیر آن­ها بر صنعت فناوری اطلاعات، مدل‌های طبقه‌بندی و همین­طور انجام مطالعات تطبیقی در دو کشور اسلامی مالزی و ترکیه در عین احترام به تحقیقات صورت پذیرفته، بنایی مرصوص مبتنی بر جهان­بینی اسلامی استوار نموده و در رویکردی فوق فعال، پناه بر مفاهیم ژرف قرآنی و عقل مبرهن برده و هم از استاندارد تعریفی نوین ارائه کرده و هم شاخص­های استاندارد را مطابق با تعریف مختار معرفی و تبیین نماییم. قرآن کریم، استاندارد را عمل به مقتضای تسخیر عالم امکان معرفی نموده و تصرفی را بهره­مند از شاخص‌های استاندارد می­داند که در راستای همین تسخیر مبارک و نه قهر و قسر، سامان یابد.

دریافت (دانلود) مفهوم پردازی استاندارد، گذاری وحیانی و عقلانی از قهر و قسر به تسخیر در بستر سیر تطور مفهوم و مطالعه تطبیقی

سازمان به‌مثابۀ ققنوس: تأملی بر زندگی و مرگ سازمان‌های اجتماعی- دکتر علی اصغر پورعزت

در عصر کنونی، بقا به مهم‎ترین دغدغه و هدف سازمان‌ها تبدیل‎شده و آنها را به سیستم‌هایی منفعلی مبدل ساخته است که خود را با محیط تطبیق می‎دهند تا باقی بمانند. در این نوشتار تلاش شده است با گذر از روش صرفاً استقرایی، ضمن تأمل بر مفهوم مرگ سازمان به‎مثابۀ یک فرصت برای مصرف و تخصیص دوراندیشانه­تر منابع، بر پدیدۀ مرگ برنامه‎ریزی‎شده تأکید شود. در این امتداد، از انگارۀ ققنوس برای ادراک رفتارهای سازمان در مواجهه با مرگ و فرسایش استفاده شده است و قابلیت نسبی آن برای توضیح برخی از وجوه رفتاری و ساختاری سازمان، ارزیابی شده است. روش پژوهش حاضر از نوع تحلیل مضمون است و برای بسط واقع‌انگارانۀ موضوع، روش داستان‌پردازی را به‎کار می‎برد. نتیجۀ پژوهش دال بر آن است که برنامه‌ریزی برای مرگ، راهبردی اثربخش و قابل پیشنهاد به جهاد است تا بتواند در شأن نهادی خود، حیات اجتماعی ایرانیان را به وجهی پایدار و با قالبی جدید، تحت تأثیر قرار دهد.

دریافت (دانلود): دسازمان به‌مثابۀ ققنوس: تأملی بر زندگی و مرگ سازمان‌های اجتماعی (مورد مطالعه: جهاد سازندگی)

بررسی راهکارهای چابک‌سازی سازمان صداوسیما، صداوسیمای بزرگ و بوروکراسی‌زده- مهدی عبدالحمید

گروه فرهنگی-اجتماعی برهان/مهدی عبدالحمید، بیش از یک دهه است که مسئولین ارشد نظام، دغدغه‌ی چابک‌سازی سازمان صداوسیما را دارند. این مسئله فقط مختص به این سازمان نیست، بلکه سازمان‌های دولتی و شبه‌دولتی نظیر ایران‌خودرو و سایپا نیز درگیر این معضل هستند. نتیجه پس از یک دهه، این بوده است که این سازمان‌ها هنوز در چابک‌سازی موفق نبوده‌ و بلکه روزبه‌روز فربه‌تر شده‌اند، این مسئله برای سازمان‌هایی که سودای خصوصی بودن را در سر دارند، نظیر ایران‌خودرو و سایپا، باعث افزایش هزینه‌ی سربار و کاهش سود می‌شود، ولی غرض ما در این بحث، سازمان صداوسیماست؛ سازمانی دولتی و حاکمیتی که شاخص ارزیابی آن نباید نظیر سازمان‌های خصوصی، مبتنی بر تحلیل هزینه فایده باشد، بلکه این سازمان می‌بایست برای پاسخ‌گویی به دغدغه‌های مسئولین نظام و آرمان‌های انقلاب اسلامی و همچنین پویایی‌های محیطی، هرچه زودتر فکری به حال عدم چابکی خود کند. خوشبختانه ریاست جدید سازمان بارها به این معضل اشاره کرده و رفع آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. غرض نویسنده از نگارش این سطور، در دستور کار گذاشتن چابک‌سازی سازمان صداوسیما نیست که این مهم حاصل شده، بلکه ذکر این نکته مدنظر است که چابک‌سازی سازمان و کوچک‌سازی بوروکراسی، امری به‌ظاهر ساده، ولی به‌واقع دشوار است.