تحلیلی انتقادی و راهبردی بر پیشفرضهای مدون دانش آیندهپژوهی- مهدی احمدیان
فهم آینده و سخن از چیستی و چگونگی آن همواره مسأله انسانها بوده است، چه در گذشته، چه در حال! البته گویا فراغت از نان، قرابتی با آن اندیشی (دوراندیشی) داشته است...در هر صورت آنچه که پیداست بشر یا از سر کنجکاوی و یا از سر منفعت همواره در جستجوی آینده بوده است. این شعور متعارف، اکنون برای تبدیل شدن به دانشی منسجم در تلاش است که آن را آینده پژوهی نامیده اند. یکی از مباحثی که اکنون در علم اثبات شده است، عدم قابلیت انفکاک ارزش از واقعیت است؛ این مقاله با امعان نظر به این موضوع و نقش بی بدیل ارزش ها در شکل گیری علم و دانش، به تحقیق و تفحص از پیش فرض های دانش آینده پژوهی پرداخته است و به نظر توانسته است، حداقل در بعد گردآوری و بررسی ادبیات موضوع در حوزه پیش فرض های دانش آینده پژوهی گام مهمی بردارد. مطالعه مقاله حاضر را برای کسانی که با عمق بیشتری به آینده و مطالعات آینده می نگرند پیشنهاد می کنم.
چکیده
طی دهههای گذشته، شماری از اندیشمندان فعال در آیندهپژوهی، مجموعه فرضها (پیشفرضها) یا اصول موضوعهای را برای این رشته پیشنهاد کردهاند که هسته اصلی چارچوب شناختی- هنجاری رشته را تبیین میکند. کفایت این مجموعه گزارهها برای شکلدهی به چارچوب فکری آیندهپژوهی، نیازمند مطالعه موشکافانه و تأملاتی راهبردی و انتقادی است. از اینرو، ارزیابی ساختاری و محتوایی این گزارههای راهبردی از منظر برخی فعالان آیندهپژوهی و مؤلفان این نوشتار، در دستور کار قرار گرفته که نتایج آن نشانگر نقص و کمبود اساسی در این گزارهها است. برای ارتقای پیشفرضهای ارائه شده، دو راه کلی وجود دارد؛ اصلاح مجموعه پیشفرضهای موجود یا تدوین مجموعهای نو. هر دو راهکار، نیازمند توجه راهبردی و دقیق به مفاهیم مطرحشده در پیشفرضهای آیندهپژوهی رایج هستند. از اینرو، در پژوهش کنونی، فهرستی تجمیعشده از مفاهیم مطرح در پیشفرضهای آیندهپژوهی رایج، ارائه شده است. نگاهی گذرا به مفاهیمِ جزئیترِ مطروحه در آثار مطالعهشده، بهویژه در دسته مفهومی مرتبط با کنشگران، غلبه انسانمحوری بر چارچوب فکری آیندهپژوهی رایج، آشکار میشود. در این فضای مفهومی، بههیچوجه به اراده خدا و نقشآفرینی فرستادگان او در تاریخ بشر و آیندهاش، اعتنا نشده است. پس میتوان نتیجه گرفت که بهرهگیری از مفاهیم مرتبط با اراده خدا در تدوین پیشفرضها یا اصول موضوعه آیندهپژوهی، نوآوری تأثیرگذاری برای اندیشمندان موحد و بهویژه مسلمان به شمار میآید.
واژگان کلیدی: آینده پژوهی، چارچوب شناختی-هجاری، اصول موضوعه، پیش فرض های کلیدی، انسان محوری
دریافت (دانلود): تحلیلی انتقادی و راهبردی بر پیشفرضهای مدون دانش آیندهپژوهی