الگوی مفهومی خط‌مشی‌های فراگیر نظام فرهنگی- اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم-سید یوسف کمالیان- محمد عبدالحسین زاده- مهدی عبدالحمید

چکیده

هدف: با نظرداشت اهمیت ارزشهای عمومی در نظام خط‌مشی‌گذاری و نیز عرصۀ فرهنگی- اجتماعی، هدف محققان از این پژوهش، کشف الگوی مفهومی خط‌مشی‌های قرآنی فراگیر فرهنگی- اجتماعی بود. روش: رویکرد این پژوهش، کیفی و اکتشافی بود. برای گردآوری داده‌ها، با تلاوت تمام قرآن با رویکرد روش تحقیق موضوعی قرآن کریم و مطالعۀ آثار مرتبط، آیات سیاستی این عرصه استخراج شد. یافته‌ها: در تحلیل داده‌ها، علاوه بر رویکرد پیشین، از روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد برای مفهوم‌نویسی نظام‌مند از آیات و طبقه‌بندی و مقوله‌بندی آنها به منظور دستیابی به الگو و چارچوب مفهومی بهره گرفته شد. برای اعتباریابی، ضمن بهره‌مندی از مقایسه‌های مستمر با مراجعه به خبرگان در قالب روش ممیّزی بیرونی، الگوی مفهومی و گزاره‌های فراگیر سیاستی اعتباریابی شد. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر پس از تحلیل آیات، دستیابی به الگو و چارچوب مفهومی کلان فرهنگی- اجتماعی و استخراج گزاره‌های فراگیر قرآنی بر اساس آن چارچوب بود. در نظام فرهنگی- اجتماعی، علاوه بر گزاره‌های ناظر به عقلانیت و اصول کلان حاکم هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، خداشناسی و سنّت‌شناسی، خط‌مشی‌های فراگیر فرهنگی- اجتماعی در قالب گزاره‌های تجویزی و سیاستی ارائه شد.

واژگان کلیدی:

قرآن کریم؛ خط‌مشی‌ فراگیر؛ نظام فرهنگی- اجتماعی؛ خط‌مشی‌گذاری فرهنگی؛ عقلانیت؛ نظریه‌پردازی داده‌بنیاد

دریافت (دانلود): الگوی مفهومی خط‌مشی‌های فراگیر نظام فرهنگی- اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم

استخراج فرآیند رشد جامعه اسلامی با تأکید بر سوره حجرات- محمد عبدالحسین زاده

چکیده

فرآیند رشد جامعه اسلامی از طریق امتحانات و ابتلائات رخ می‌دهد. در این ابتلائات مسلمانان باید جایگاه خود را دانسته، وظیفه‌ی خود را در هر وضعیت به‌درستی تشخیص دهند و درست عمل کنند تا حکومت اسلامی حفظ شود و آن‌ها نیز رشد پیدا کنند. سوره‌ی حجرات نیز در بیان یک حادثه‌ای است که در زمان رسول اکرم اتفاق افتاده است و مؤمنان اگر اوامر الهی را به‌درستی انجام دهند حکومت اسلامی قوی‌تر می‌شود و مسلمانان نیز رشد می‌یابند. در این پژوهش با بهره‌گیری از راهبرد تدبر سوره محور و بر اساس روش موضوعی، فرآیند رشد در جامعه اسلامی در امتحانات و ابتلائات توصیف می‌شود. در نتیجه گیری مشخص می‌شود که در این سوره بحث بر سر سه نوع تعاملی است که انحراف در این سه تعامل سبب شده بود که انحراف و بحران در جامعه به وجود بیاید در نتیجه سوره‌ی مبارکه به‌مثابه یک راه‌کار عملی وارد می‌شود و با تصحیح این سه تعامل، ریشه‌ی بحران‌ها را قطع می‌کند.

واژگان کلیدی: حاکم اسلامی، امتحانات الهی، سعادت،  وحدت، نظام تعاملات، حکومت اسلامی، تدبر سوره محور

دریافت (دانلود): استخراج فرآیند رشد جامعه اسلامی با تأکید بر سوره حجرات

لزوم بهره گیری از نگاه کل نگر در الگوی عقلانیت اسلامی- مهدی عبدالحمید

امام زین العابدین ^{علیه السلام}: پیروی از حاکمان و کارگزاران دادگر، کمال عزت است (الکافی، ج1، ص 20).

امام باقر ^{علیه السلام}: خدا می فرماید: از مردمی که در قلمرو حکومت اسلامی و حاکمیت کارگزار عادل زندگی و از آن پیروی می کنند، به طور قطع در می گذرم و گناهانشان را می بخشم، اگرچه آن ملت در کارهای خود ظالم و بدکار باشند، زیرا زندگی در نظام عدل و انصاف مایه اصلاح امت و رجوع آن ها از ستم به دادگری و از سیئه به حسنه است (مفاتیح الحیاه، 1393، 446).

مقام معظم رهبری ^{_{مد ظله العالی}} : از امام صادق ^{علیه‌السّلام} نقل شده است - علیالظاهر از امام صادق ^{علیه‌السّلام} است که ایشان حدیث قدسی را روایت میکنند - که فرمودند: «لأعذّبنّ کلّ رعیّة فی الاسلام اطاعت اماما جائرا لیس من اللّه عزّ و جلّ و ان کانت الرّعیّة فی اعمالها برّة تقیّة»  مضمون حدیث این است: اگر سررشته‌ی نظام یک جامعه به دست انسانهای فاسد و ناباب و ستمگر و منحرف باشد، حرکات مؤمنانه‌ی افرادی که در این جامعه هستند، به جائی نمیرسد؛ و اگر در آنچنان جامعه‌ای کسانی تسلیم باشند و از آن ستمگران اطاعت کنند، خدا آنها را هم عذاب میکند. البته در همین حدیث، عکسش هم هست: «و لأعفونّ عن کلّ رعیّة فی الاسلام اطاعت اماما هادیا من اللّه عزّ و جلّ و ان کانت الرّعیّة فی اعمالها ظالمة مسیئة»؛ که حالا اینها شرح دارد، نمیشود با همین ظاهر اکتفاء کرد.

خلاصه‌ی مطلب و جان مطلب این است که اگر چنانچه در یک نظامی، در یک مجموعه‌ای، در یک کشوری، در یک جامعه‌ای، حاکمیت و نظام، نظام الهی است، نظام عادلانه است، آن کسانی که اطاعت از این نظام میکنند، مورد عفو الهی هستند؛ ولو خطاهائی هم داشته باشند. شما میتوانید این را در مقیاس یک کشور، در مقیاس یک امت، در مقیاس یک جامعه محاسبه کنید؛ در مقیاس یک سازمان، مثل سازمان ارتش هم میتوانید این را ملاحظه و محاسبه کنید (بیانات در جمع فرماندهان نیروی زمینی ارتش، 1391/2/3)

در بیانات فوق الذکر به وضوح نگاه کل نگر به یک سیستم اجتماعی دیده می شود. الگوی عقلانیت اسلامی در نگاه به عالم و هستی و نظامات اجتماعی نگاهی کل نگر است و اسلام به طور قطع و یقین دینی اجتماعی است. بنابراین شاخص های ارزیابی نظام اسلامی نیز از سوی خرده سیستم هایی چون انسان های درون آن می بایست شاخص هایی کل نگر باشد. نمی شود انسانی که در فلان کشور استکباری که مصداق اتمّ آن امریکا است، زیست نباتی و حیوانی و حتی به ظاهر انسانی و مؤمنانه داشته باشد و با نگاهی فردگرایانه، خرد، و دون بدان زندگی راضی باشد (رضوا بالحیاه الدنیا و اطمانو بها ) و با همان نگاه عاقل (مردم برخوردار از عقل ابزاری) اندر سفیه، مؤمنان برخوردار از عقل جوهری را محکوم کند؛ که البته به ما خبر داده اند که اغلب اهل بهشت را ابلهان (عاقلان برخوردار از عقلانیت جوهری که در این دنیا محکوم به بلاهتند) تشکیل می دهند (اکثر اهل الجنه البُله).

توجه باید داشت که در الگوی عقلانیت اسلامی، آن حرکتی که ابتر است و آن حرکتی که بدون سرانجام است، حرکتی است که در یک ابر سیستم با جهت گیری غیر اسلامی صورت می گیرد، حال هرچقدر می خواهد آن حرکت به صورت فردی مؤمنانه باشد ولی برعکس اگر سیستمی با جهت گیری اسلامی و انقلابی، متشکل از معدود خرده سیستم هایی باشد که حرکت های درست و غیر مؤمنانه انجام می دهند به دلیل انکه در زمین آن سیستم اسلامی قرار دارند، آن حرکت به برکت نظام اسلامی ابتر نمی ماند.

به واقع باید خدا را به واسطه تنفس در نظام اسلامی شاکر بود که به موجب آن، عمر و زندگیمان در مختصات عقلانیت اسلامی برکت می یابد.

سؤالاتی برای تامل بیشتر و مشارکت در بحث:

چرایی جدا آمدن ایمان و عمل صالح در آیات قرآن کریم؛ نظیر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات....؟

آیا می توان بدون ایمان، عمل صالح انجام داد؟

پاسخ بدین سوال برای کسانی که در عرصه حکمرانی و مدیریت دستی بر آتش دارند از آن جهت اهمیت پیدا می کند که آیا مدیر می تواند در یک سیستم اسلامی از افراد غیر مؤمن استفاده کند، در حالی که آن افراد اعمال صالح انجام می دهند (حسن فعلی دارند ولی حسن فاعلی ندارند)؟

مختصات یک سیستم اسلامی غیر ابتر (بخوانید اثربخش یا مثمر- سیستمی که به اهدافش دست پیدا می کند) چیست؟

با توجه به این تاملات، حاصل بازاندیشی در معانی مفاهیم اسلام آمریکایی و اسلام ناب محمدی چگونه خواهد شد؟

شاخص های ارزیابی خرد و کلان یک نظام و سیستم اجتماعی با التزام به الگوی عقلانیت اسلامی چگونه خواهد بود؟

...

..

.

الگوی ارزشیابی خط‌مشی‌های عمومی در پرتو معرفت علوی- مهدی عبدالحمید

انسان در تلاش برای نیل به آینده بهتر، به حیات جمعی روی آورده و انواع سیستم‌های اجتماعی را برای توسعه تلاش‌های جمعی خود بنیان نهاده است. در این میان، حکومت به منزله‌ی یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های اجتماعی، مترصد مدیریت انسان‌ها و راهبری جامعه تحت حاکمیت خود است؛ با این حال به دلیل محیط بودن سیستم‌های اجتماعی بر انسان، بر اساس منطق عقلی و هم‌چنین طبقه‌بندی ارائه شده از بولدینگ، انسان با اتکای صرف به عقل محدود خویش، توانایی مدیریت سیستم‌های اجتماعی را نخواهد داشت. در این میان، یکی از جوانب مهم سیستم‌های اجتماعی که در جهت‌دهی آن‌ها و هویت‌بخشی به آن‌ها اهمیت دارد، اهداف و به تبع آن شاخص‌های ارزشیابی عملکرد آن‌ها است. در نوشتار پیش‌رو، پژوهشگران با نظر داشتن این مهم، منابع ارزشمند نهج‌البلاغه و غررالحکم و دررالکم را برگزیده و با بهره‌گیری از روش‌های تحلیل محتوا، شاخص‌های ارزشیابی را استنباط کرده و بر اساس مدلسازی ساختاری- تفسیری ارتباط آن‌ها با یکدیگر را تبیین و سطح‌بندی نموده‌اند. جامعه‌ی آماری این پژوهش 15 نفر از خبرگان آشنا به منابع دینی بوده و نمونه‌گیری به صورت نظری صورت گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که اهداف سیستم‌های اجتماعی به دو دسته‌ی کلان ایجابی(رجایی) و سلبی(خوفی) قابل تقسیم هستند. هدف ایجابی سیستم اجتماعی، تربیت انسان‌ها و قرب‌الی‌الله و اهداف سلبی، رفع فقر، رفع ظلم، رفع ترس، رفع موانع اختیار، رفع وابستگی، رفع ذلت، رفع جهل، و رفع ویرانی بوده، این دو گونه اهداف، با هم تلفیق شده و ناگسستنی‌اند.

دریافت (دانلود): الگوی ارزشیابی خط‌مشی‌های عمومی در پرتو معرفت علوی

مفهوم پردازی استاندارد، گذاری وحیانی و عقلانی از قهر و قسر به تسخیر ...- مهدی عبدالحمید

این مقاله در کتاب «تاملاتی در باب استاندارد از منظر اسلام» در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شده است.

چکیده

توجه به مفهوم استاندارد از ملزومات غیر قابل انکار ابزارسازی و تصرف در عالم امکانی است. توضیح آن‌که عمل به مقتضای قهر و قسر یعنی تصرف غیر استاندارد اصل تصرفات آینده را خواه برای نسل متصرف و خواه سایر نسل‌ها زیر سؤال خواهد برد.

در این مقاله، با امعان نظر به تاریخچه استاندارد در جهان، تعاریف استاندارد، مدل‌های استاندارد و تاثیر آن­ها بر صنعت فناوری اطلاعات، مدل‌های طبقه‌بندی و همین­طور انجام مطالعات تطبیقی در دو کشور اسلامی مالزی و ترکیه در عین احترام به تحقیقات صورت پذیرفته، بنایی مرصوص مبتنی بر جهان­بینی اسلامی استوار نموده و در رویکردی فوق فعال، پناه بر مفاهیم ژرف قرآنی و عقل مبرهن برده و هم از استاندارد تعریفی نوین ارائه کرده و هم شاخص­های استاندارد را مطابق با تعریف مختار معرفی و تبیین نماییم. قرآن کریم، استاندارد را عمل به مقتضای تسخیر عالم امکان معرفی نموده و تصرفی را بهره­مند از شاخص‌های استاندارد می­داند که در راستای همین تسخیر مبارک و نه قهر و قسر، سامان یابد.

دریافت (دانلود) مفهوم پردازی استاندارد، گذاری وحیانی و عقلانی از قهر و قسر به تسخیر در بستر سیر تطور مفهوم و مطالعه تطبیقی

تحلیلی بر رویکرد تاریخی به توسعه ی سیستم خط مشی گذاری عمومی؛ مبانی نظری و اسلوب اجرا- محمد مهدی شاه آبادی

حکومت ها برای مدیریت مسائل عمومی فرارو، دستگاهی به عنوان «خط مشی گذاری عمومی» طراحی کرده اند که برای طراحی خط مشی های عمومی از شیوه ها و فنون بسیاری بهره می گیرد. استفاده از تجربه های خط مشی ای حکومت های پیشین داخلی و هم چنین سایر کشورها از جمله روش های متداول چنین رویکردی است. اما پژوهشگران عرصه خط مشی عمومی، به ندرت «تاریخ» را به منزله ابزاری برای کمک به حل مسائل عمومی مد نظر قرار داده اند. این مقاله با تمرکز بر نقش تجربه در مدیریت و همین طور در خط مشی گذاری عمومی، مبانی و چهارچوب اجرایی روش شناسی تاریخی در خط مشی گذاری عمومی را تحلیل و تبیین می کند و تاریخ را به منزله «تجربه تاریخی» در مقام ابزار تحلیل مسائل عمومی واکاوی می کند. موضوع «تعمیم پذیری» نتایج تحقیق تاریخی برای پژوهش های علوم اجتماعی نیز از دو دیدگاه مورخان و دانشمندان علوم اجتماعی تحلیل و مدلی ترکیبی برای چگونگی تعمیم نتایج این گونه پژوهش ها ارائه می شود. در نهایت به عنوان نمونه، این رو بر روی یک مورد تاریخی (بررسی الگوی تحول دانش در حوزه تمدن اسلامی؛ نهضت ترجمه) اجرا می شود.

دریافت (دانلود): تحلیلی بر رویکرد تاریخی به توسعه ی سیستم خط مشی گذاری عمومی؛ مبانی نظری و اسلوب اجرا

فرایند پنج گانه تحقّق اهداف انقلاب اسلامی در نگاه رهبر انقلاب

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سلسله سخنرانی هایی در استان کرمانشاه در ادامه مباحث پیشین خود در مناسبت­های مختلف- بحث «تبیین فرایند تحقق اهداف انقلاب اسلامی» را پیگیری فرمودند. ایشان فرایند مزبور را، در پنج مرحله اساسی مطرح و هر مرحله را به طور نسبتاً مبسوطی، تشریح کردند.

بنا بر فرمایشات ایشان، مرحله اول، «انقلاب اسلامی» و مرحله دوم نیز «تشکیل نظام اسلامی» است. لذا انقلاب اسلامی، هم اکنون از این دو مرحله عبور کرده­ است. ایشان مرحله سوم تحقق اهداف انقلاب را «تشکیل دولت اسلامی» می­دانند و انقلاب اسلامی هم ­اینک در این گام قرار دارد. لذا علاوه بر تشریح و تبین مرحله سوم، تکالیف مردم و مسئولین در این مرحله را نیز برشماری نموده­ اند.

معظم له، مراحل چهارم و پنجم را «تشکیل کشور اسلامی» و «شکیل دنیای اسلامی» ذکر نموده و برای رسیدن به آنها، وظایف و انتظاراتی که از مردم و کارگزاران نظام اسلامی می­رود را ذکر فرموده ­اند.

تبیین مکانیزم اثر کاربست روش‌های نامطلوب سیاست‌گذاری توسعه محور بر روی گروه‌های هدف - مهدی عبدالحمید

سیاست‌گذاری عرصه‌ای خطیر و در عین حال جذاب برای انسان‌هاست؛ آدمی از ابتدای خلقت روحیه‌ی علو و برتری جویی داشته و درصدد تسلط بر دیگران بوده است و این فرصت در سیاست‌گذاری عمومی بیش از دیگر عرصه‌ها برای انسان فراهم است. با این همه باید توجه داشت که سیاست‌گذاری بر خلاف ظاهر ساده، بسیط و جذابش، پیچیده و دارای بطون متعدد است که انسان به صِرف اتکای به عقلانیت محدود خویش نمی‌تواند از عهده‌ی آن به درستی برآمده و کشتی جامعه را به ساحل امن برساند. اتکای صرف به عقلانیت ابزاری، عرفی و خود بنیاد انسانی و مستغنی دانستن خود از معارف الهی می‌تواند کژکارکردهای بسیاری را برای جامعه به عنوان محمل سیاست‌گذاری، و اثرات مخرب متعددی برای انسان، به عنوان گروه هدف سیاست‌ها داشته باشد.  بر این اساس در این مقاله برآنیم تا ضمن تاکید بر جایگاه خطیر سیاست‌گذاری، ویژگی‌های انسان به عنوان گروه هدف، و محدودیت‌های شناخت شناسی و روش شناسی انسان سیاست‌گذار را از منظر عقلی و صدالبته اسلامی شرح داده، مکانیزم اثر کاربست روش‌های نامطلوب سیاست‌گذاری را از طریق مفاهیم رفتاری ناهمسانی شناختی، اثر پیگمالیون، گالاتیا، و گلم و کنش‌های چهارگانه ماکس وبر تبیین نماییم. در پایان مقاله نیز رهنمون‌هایی برای سیاست‌گذاری جوهری بهره‌مند از عقلانیت قدسی ارائه خواهد گردید.

دریافت (دانلود): تبیین مکانیزم اثر کاربست روش‌های نامطلوب سیاست‌گذاری توسعه محور بر روی گروه‌های هدف

منبع: سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

تاملی در کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران

نظام جمهوری اسلامی پس از سی و هفت سال از تاسیس، مشروعیتی الهی در نزد مردم دارد. آن چه که در طول این سالیان و به خصوص سالهای پس از جنگ تحمیلی، مورد نظر دشمنان نظام جمهوری اسلامی بوده است؛ کارآمدی نظام است. دشمنان درصدد هستند که در وهله نخست کارآمدی نظام را به صورت عینی مخدوش سازند و در مرحله بعد با دست کاری ادراک مردم و گروه هدف نظام جمهوری اسلامی، تعریف و شاخص های کارآمدی را در نظر آنان تغییر داده و با مطالبه سازی از این شاخص های خودساخته برای نظام، در قالب استعمار نوین، ریل گذاری نمایند. توضیح اینکه ماکس وبر (به دلیل دسترسی به صوفیه و مساوی انگاشتن صوفیه و اسلام ناب) بر آن است که دین اسلام بر خلاف مسیحیت پروتستان، دین "آن جهانی" بوده و مناسب دنیای کنونی نیست. به نظر تمامی دعوای دنیا با ایران اسلامی در این است که به مردم دنیا اثبات کنند که اسلام، دین "این جهانی" نبوده و برای اداره این جهان مناسب نیست؛ طبیعتا در این راستا حداقل مطلوب آنها اسلام امریکایی و مسلمانان سکولار است که با نظرداشت اسلام حداقلی، منتهای سعیشان تربیت تکنوکرات ها و بوروکرات های کم عمق و وفادار به ریل گذاری به ظاهر علمی غربی است. در عوض نظام جمهوری اسلامی ایران درصدد است که به عالمیان اثبات کند که دین اسلام قادر است نظام های اجتماعی را به بهترین نحو اداره کند و در این راستا می بایست به نظام سازی با رویکرد شجره طیبه دست زند، نظام سازی ای که ریشه و بنیان هایی قویم و اسلامی داشته و با دوری از التقاط در تولید علم اسلامی، نظام سازی، نهادسازی، واژه سازی، نظریه سازی، کادرسازی، گفتمان سازی و سازه های نظام را متناسب با ریشه ها و مبانی نظام بنیان می نهد.

واکاوی دلایل بنیادین خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی ایران- خانم دکتر اعظم میرزمانی

خط مشی گذاری عمومی را بسان اغلب علوم، علمی توصیفی می دانند و مدل های تبیین کننده را به عنوان مدل های توصیف کننده وضع موجود قلمداد می کنند. به عبارت دیگر جامعه آماری که عموما به دلیل خاستگاه این علوم، جامعه غربی است، مبنای نظریه ها و مدل های معمول قرار می گیرد. حال در این میان، کشورهایی با فرهنگ و تمدنی متفاوت نظیر جمهوری اسلامی ایران، که در مواجهه با موج گسترش و اشاعه ی خط مشی های عرفی و غربی و مدل های آن قرار دارد، با توجه به نگاه هنجاری و مبتنی بر وضع مطلوب خود، می بایست طرحی نو در انداخته و با نگاهی فوق فعال درصدد تبیین و توصیف مدل های مطلوب خود بر آید. مقاله ی پیش رو، با نظرداشت این دغدغه ها، به واکاوی دلایل بنیادین خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی ایران می پردازد.

در این خصوص نویسندگان، با اشاره به خطر اشاعه و گسترش خط مشی های وارداتی، ضمن بهره گیری از روش هرمنوتیک، به تبیین تفاوت جهان بینی اسلامی و غربی پرداخته و بر بعد انسانی تاکید کرده و در نهایت دلایل هنجاری خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی ایران را اصل حق دانسته و دلایل خط مشی گذاری عمومی در جامعه غربی را اصل منفعت و اصل ضرر معرفی می کنند.
در تبیین مفهوم دلیل خط مشی گذاری عمومی باید به این نکته اشاره کرد، که دلیل خط مشی گذاری از مشکل عمومی در جامعه ناشی می گردد. حال مساله این است که چگونه خط مشی گذاران به این نتیجه می رسند که مشکلی در جامعه عمومی است و می بایست در دستورکار دولت و حکومت قرار بگیرد. این مساله همان چیزی که پای ارزش ها و جهان بینی سیاست مداران را به عرصه خط مشی گذاری وارد می کند. در اصل، این عینک و نوع نگاه متاثر از ارزش های خط مشی گذاران است که موجب می شود پدیده ای را در جامعه به عنوان مشکل عمومی تشخیص دهند یا آن را عادی تلقی  کنند.
مطالعه مقاله حاضر، می تواند نگاهی متفاوت به خط مشی گذاری عمومی و تعمیق و گسترش فهم از این مفهوم را برای خواننده در برداشته باشد.

دریافت (دانلود): واکاوی دلایل بنیادین خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی ایران