تاملی در کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران

نظام جمهوری اسلامی پس از سی و هفت سال از تاسیس، مشروعیتی الهی در نزد مردم دارد. آن چه که در طول این سالیان و به خصوص سالهای پس از جنگ تحمیلی، مورد نظر دشمنان نظام جمهوری اسلامی بوده است؛ کارآمدی نظام است. دشمنان درصدد هستند که در وهله نخست کارآمدی نظام را به صورت عینی مخدوش سازند و در مرحله بعد با دست کاری ادراک مردم و گروه هدف نظام جمهوری اسلامی، تعریف و شاخص های کارآمدی را در نظر آنان تغییر داده و با مطالبه سازی از این شاخص های خودساخته برای نظام، در قالب استعمار نوین، ریل گذاری نمایند. توضیح اینکه ماکس وبر (به دلیل دسترسی به صوفیه و مساوی انگاشتن صوفیه و اسلام ناب) بر آن است که دین اسلام بر خلاف مسیحیت پروتستان، دین "آن جهانی" بوده و مناسب دنیای کنونی نیست. به نظر تمامی دعوای دنیا با ایران اسلامی در این است که به مردم دنیا اثبات کنند که اسلام، دین "این جهانی" نبوده و برای اداره این جهان مناسب نیست؛ طبیعتا در این راستا حداقل مطلوب آنها اسلام امریکایی و مسلمانان سکولار است که با نظرداشت اسلام حداقلی، منتهای سعیشان تربیت تکنوکرات ها و بوروکرات های کم عمق و وفادار به ریل گذاری به ظاهر علمی غربی است. در عوض نظام جمهوری اسلامی ایران درصدد است که به عالمیان اثبات کند که دین اسلام قادر است نظام های اجتماعی را به بهترین نحو اداره کند و در این راستا می بایست به نظام سازی با رویکرد شجره طیبه دست زند، نظام سازی ای که ریشه و بنیان هایی قویم و اسلامی داشته و با دوری از التقاط در تولید علم اسلامی، نظام سازی، نهادسازی، واژه سازی، نظریه سازی، کادرسازی، گفتمان سازی و سازه های نظام را متناسب با ریشه ها و مبانی نظام بنیان می نهد.

خطر پیش روی نظام اسلامی در برهه ی کنونی، ادراک متفاوت و گاه متباین مسئولین و به تبع آن ها مردم از شاخص های کارامدی نظام است. این مساله که نظام جمهوری اسلامی تا چه حد در دستیابی به اهداف خود موفق بوده است و این که تا چه حد کارویژه ها و وظایف یک نظام را به صورتی کارآمد به انجام رسانده است، همیشه محل سؤال دلسوزان و محل شبهه پراکنی معاندان نظام جمهوری اسلامی بوده است. در بررسی کارآمدی نظام جمهوری اسلامی و هر نظام سیاسی دیگری به نظر باید مراحل ذیل را پیمود تا پاسخی درخور برای آن ارائه نمود:

1. نخست تبیین مفهوم کارآمدی؛ این واژه را برخی از نظریه پردازان کارآمدی در ایران، همانند کارایی تعریف کرده ولی معادل واژه اثربخشی در علم مدیریت گرفته اند؟!!! که به نظر تبیین این واژه و مفهوم شناسی آن نیازمند نقد و بررسی بیشتری است.
2. دوم تبیین مدل های سنجش کارآمدی: مدل را بازنمایی از واقعیت دانسته اند و در یک دسته بندی کلی مدل ها را به مدلهای محتوایی (مدلهایی که به تبیین اجزای واقعیت اکتفا نکرده و بلکه با ورود به محتوا به صورت هنجاری، بیان می کنند که حالت آرمانی و مطلوب هر جزء به چه صورت باید باشد) و مدل های ساختاری (مدل هایی که تنها به تبیین اجزای یک واقعیت می پردازند و از ورود محتوایی بدان می پرهیزند) تقسیم بندی کرده اند. در این مرحله در خصوص نظام جمهوری اسلامی ایران به نظر می توان با استفاده از کاربست روش های تحقیقی که حداقل بار ارزشی و جهت دهی را دارند نظیر روش آگزیوماتیزه، روش تحلیل مضمون، روش تحلیل محتوا، روش داده بنیاد (رهیافت ظاهر شونده و رهیافت ساخت گرایانه)و ... به مدل های قابلی جهت تبیین کارآمدی نظام جمهوری اسلامی دست یافت. به نظر به عنوان فرضیه می توان در ساحت مدل های ساختاری به اجزایی چون اهداف، روشهای اداره نظام و اجرای سیاست ها، پیامدها و ... اشاره کرد.
3. سوم، تعیین منابع تحقیقات کارآمدی است که طبیعتا در نظام جمهوری اسلامی می بایست از منابع اسلامی نظیر قرآن کریم، نهج البلاغه، غررالحکم و دررالکلم جهت فهم مفهوم کارآمدی و ابعاد آن و استخراج مدل استفاده کرد.
پس از طی این مراحل است که می بایست گفتمان سازی در خوری در سطح جامعه جهت ایجاد فهم مشترک از مفهوم کارامدی و ابعاد آن در بین مسئولین نظام و مردم صورت گیرد.

در خصوص کارآمدی به نسبت اهمیت وافر آن، منابع اندکی در دسترس است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می گردد:

کتب
اخوان کاظمی، بهرام (1386)، درآمدی بر کارآمدی نظام سیاسی اسلام، تهران، دانش و اندیشه معاصر؛
ذوعلم، علی (1385)، تجربه کارآمدی حکومت ولایی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛
لاریجانی، محمدجواد (1373)، حکومت؛ مباحثی در مشروعیت و کارآمدی، تهران، سروش؛
نبوی، سید مرتضی (1394)، جمهوری اسلامی ایران و چالش های کارآمدی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

مقالات
اخوان کاظمی،بهرام (1382)، «مفهوم شاخصه ها و شیوه های ارتقاء کارآمدی در نظام جمهوری اسلامی ایران»، راهبرد، پاییز 1382 - شماره 29؛
روحانی،حسن (1379)، «گفتمان : درآمدی بر مشروعیت و کارآمدی»، راهبرد، زمستان 1379، شماره18؛
رضوانی، محسن (1381)، «اصول و شاخصه های کارآمدی دولت در اندیشه امام خمینی قدس سره»، علوم سیاسی، پاییز 1381، شماره 19؛
رضوانی، محسن (1384)، «کارآمدی حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی امام خمینی قدس سره»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 1؛
صدرا،علیرضا؛کرم زادی،مسلم (1388)، «بررسی کارآمدی حکومت از دیدگاه امام خمینی (قدس سره)»، حکومت اسلامی، پائیز 1388 - شماره 53؛
قاسمی، فرج الله (1389)، «کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران شاخصه ها و مکانیسم ها از منظر امام خمینی قدس سره»، مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز 1389، شماره 22؛
کاشانی،مجید (1383)، «کارآمدی نظام و رویکردهای نظری آن»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، پاییز و زمستان 1383، شماره 23 و 24؛
لاریجانی، محمدجواد (1373)، «اندیشه: حکومت و مبانی کارآمدی»، مجلس و راهبرد، تیر و مرداد 1373، شماره 10؛
مرتضوی،سید ضیاء (1378)، «کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران»، حکومت اسلامی، زمستان 1378، شماره 14؛
واعظی، احمد؛ موسوی، سید غلامرضا (1391)؛ «پژوهشی در کارآمدی نظام جمهوری اسلامی»، علوم سیاسی، پاییز 1391 ، سال پانزدهم- شماره 59؛
همایون مصباح،سید حسین (1387)، «شاخصه ها و راه کارهای کارامدی دولت در جامعه نبوی»، پژوهش های اجتماعی اسلامی، مهر و آبان 1387، شماره 72؛